A opinião de ...

La pruma braba

“Las palabras son símbolos que píden ua memória cumpartida.”
Jorge Luis Borges, El libro de arena
 
Hoije dei por mi a pensar nas muitas plabras que ls mirandeses usamos para falar de pequeinhas cousas. Ou melhor, de ls restros, daquilho que queda apuis de yá haber sido usado ua purmeira beç. I fui assi que me lhembrei de palabras cumo “forfalha”, “recebolhos”, “spigas”, “rebusco”, “rabeiras”, “recebadas”, “chamuscadas”, “cunculhas”, “ambuças”, … i tantas outras que, d’ua maneira ou d’outra, mos lhieban a essa eideia, bien eicológica, que ye la d’usar las cousas até l fin, sien çperdícios i sien botar nada fuora.
Ampeçando pu las “forfalhas” eilhas son, cumo se sabe, ls cachicos d’algua cousa, subretodo de pan, que cáien ou que quédan quando un stá a comer.
Deixando las forfalhicas bamos als recebolhos que son las ubas que quédan apuis de bendimada ua binha. Ou melhor, son subretodo las ubicas mais pequeinhas, subretodo aqueilhas que quédan nas puntas de las baras i se deixan por inda stáren róias ou porque, sendo pequeinhas, nun se bírun. Ir a recebolhos ye ir, mais tarde, a apanhar essas ubas quando yá stan maduras.
Esta eideia de l “rebusco” – que sirbe para qualquiera cousa que se baia a apanhar ua segunda beç – ye la mesma que stá presente na spresson “ir a spigas” q’era aquilho que se fazie, quando s’iba a apanhar las spigas que quedában pu las tierras.
I eiqui chegamos al campo semántico de l pan que ye, sien dúbeda, un de ls mais ricos, seia de l punto de bista simbólico seia lexical. Apuis de la segada i de la trilha, i antes de fazer la farina, ye preciso cribar l pan porque siempre ben cun muitos granos i semientes d’outras yerbas malas ou menos buonas. Ye d’eiqui que se sácan las “rabeiras”, ou seia, l que se saca de l pan quando se stá a cribar. Cumo facelmente s’adabina, stamos a falar d’ua palabra que ten la mesma raiç que “rabiça” (de l arado), rapadeira (de la masseira), mas tamien de la lhocuçon “al rape de” (a la borda de, na punta de), i todas eilhas a partir de la forma “rapum” lhatina, que querie dezir nabo, mas por este ser mui armano de l “rabo” de ls animales, assi se passou d’ua cousa a outra.
Ua beç peneirado i molido tenemos la farina yá pronta para fazer l pan. Mais ua beç mais ye preciso peneirá-la i, tamien eiqui, se peneira ua ou dues bezes, para que nada seia botado fuora. Ls restros de farina que quédan apuis de peneirar segunda beç cháman-se recebadas i deilhes se puode fazer l purmeiro pan, metido no forno, antes de star rojo. Estas son las chamuscadas, calientes i prontas para matar la fame ou l deseio de quien nun querga sperar pu las fogaças.
Yá na masseira, quédan cachicos agarrados a las bordas que se rápan (cun la rapadeira) para que quede bien lhimpa i para que nada se perda. Ye a estes restros que se dá l nome de cunculhas, restros de farina que nun se cómen mas que dan als cochinos ou a las pitas, para que sában que fui die d’amassar!
Apuis, al purparar las fogaças i antes de las meter ne l forno, tenemos ua atibidade i ua palabra que, indas que nun steia neste campo de l aprobeitamiento de las pequeinhas cousas, merece que mos deténgamos neilha. Stou a falar de l fenhir la massa, que ye fazer las fogaças, ou seia, dar-le forma antes de las meter ne l forno. An alguns lhugares mais acerca de la Tierra de Miranda inda dízen “fingir”, i stou cierto que muita giente quedou a pensar subre l porquei desta palabra. José Pedro Machado diç, i cun rezon, que “fingir” ye un probincianismo trasmuntano cun l sentido de “trabalhar la massa de l pan apuis de drumida”.
Na berdade la palabra ten ourige na forma de l berbo lhatino “fingere”, que querie dezir amanhar i purparar la cera. D’eiqui se bei cumo facelmente se chegou al sentido de fazer de cunta. I tamien eiqui bemos cumo la lhéngua mirandesa, salida de l mesmo manadeiro, seguiu outro camino, bien próssimo, mas nó eigual, al spanholo, donde la forma “heñir” pardiu, hai muito, l f- de l ampercípio,  i al pertués, donde “fingir” solo se cunserbou an alguns lhugares i cun outra eiboluçon fonética.
I assi, nestas i noutras ambuças, ganha forma outra lhéngua que nunca ye (solo) feita de palabras, mas tamien de stória, de balores que fázen i susténtan aquilho que chamamos cultura.

Edição
3612

Assinaturas MDB