A opinião de ...

La pruma braba

Falló sus primas amorteçidas amas a dos.
[Ancuntrou a sus primas amuortecidas dambas a dues].
Cantar de mio Cid (v. 2777)
 
Cumo deziemos na semana passada, cun l Outonho, chégan l purmeiros frius. I ye berdade. Ye por isso qu’un destes dies, al antrar nua casa, ancuntrei yá l lhume aceso i, se quereis que bos diga, que bien me soubírun las purmeiras lhabaredas i l calentico que dalhi salie. I fui tamien eiqui qu’oubi ua palabra qu’hai muito tiempo nun scuitaba, até porqu’eilha solo s’acostuma usar quando se stá al redor de l lhume. Diç assi l tiu que staba a acendé-lo:
- Nun le pongas essa lheinha berde qu’amurtigas l lhume!
Stou pois a falar de la palabra amurtigar. Al cuntrairo de l que muitas bezes parece mas nun ye, desta beç la palabra ben daquilo cun que se parece: l berbo morrer. Ye esta mesma ourígen qu’ancuntramos no pertués “amortecer” ou “amortiçar”, i tamien no spanholo “amortiguar”, benidas de l lhatin  “mors, mortis” (muorte), ou talbeç seia mais cierto, de l lhatin bulgar “morire”. Assi mos aparece, cumo bemos arriba, no poema spanholo, de l ampercípio de l seclo XIII, “El  Cantar de mio Cid”. An spanholo, las atualizaçones ourtográficas desse poema épico yá pónen, las mais de las bezes, “desmayadas” ou, an mirandés, “zmaiadas” i nó “amortiguadas”.
Por isso, anquanto l miu bezino buscaba uas fróncias secas para que l lhume nun s’amurtigasse, pensaba you se nun poderiemos usar las formas “amurtigado, a”, an beç de “zmaiado, a”, que ye ua forma amportada. Ye cierto que las lhénguas i las culturas son únicas, mas nun podemos querer que seian spácios cerrados. Por isso, conhecer bien las possibilidades que ten la nuossa lhéngua, fazer uso deilhas an nuobos sentidos i cumbinaçones, ye ua maneira d’ajudar  al renuobo de las lhénguas.
Mas l camino i la bida de las palabras tamien ye feito d’ancontros, de muortes i de renuobos.  Desta mesma raiç haberan salido muitas outras palabras qu’ancuntramos an muitas ou quaije todas las lhénguas de l mundo románico. No romeno i n’eitaliano “amortìre”, siempre cun l sentido de “quedar cumo muorto”; no francés antigo “amortir”, “xufrir un delor ou algua cousa que lhiebe a la muorte”.
Quien sabe s’estas cadenas nun mos lhebaran tamien a outras palabras bien conhecidas na nuossa lhéngua i noutras bezinas, cumo “murrinha” i até a la forma iberorrománica “modorro”, muitas bezes associada als lhugares adonde s’anterraba la giente, ou seia, adonde se ponien las pessonas muortas.
Mas ls caminos de las palabras nien siempre son tan claros cumo parécen. Por isso, nun hai que mos deixar ancantar nien lhebar pu ls purmeiros sinales i pu la rama de las cousas.
Yá que stamos al redor de l lhume, agora que ls rachones árden a bun arder, nun puodo deixar de ber l “trasfogueiro” ou “strafogueiro”, que ye la piedra ou l rachon mais gordo adonde s’ancosta la lheinha que se pon no lhume.
S’esta palabra nun parece oufrecer muitas dúdebas de que stá aparentada cun “fogo”, l mesmo yá nun se puoderá dezir de “murilho”, que ye outra palabra mirandesa para dezir la mesma cousa que “strafogueiro”: la piedra de l lhume adonde s’ancosta la lheinha. Tratándo-se muitas bezes d’ua strutura de piedra ou de piedras, puode fazer pensar que se trata d’un “muro pequeinho”. Mas nun parece ser assi. L Dicionairo de la Real Academie Spanhola, por eisemplo, diç qu’esta forma nada ten a ber cun “muro” mas antes cun “moro” (“mouro”), porque ls cabalhetes de fierro que s’acostuma a poner an pie de l lhume represéntan muitas bezes figuras houmanas i estas, acrecento you, acostúman a tener la cabeça negra por causa de l fumo. Ora, pensando l pobo que todos ls mouros ténen la teç negra…
 

Edição
3495

Assinaturas MDB