A opinião de ...

La prima brava

“Hai q’andar cun muito tino i cuidado al scolher las palabras para dezir ciertas cousas: muitas deilhas ténen memória i poderiemos star a dezir l que nun queremos dezir.”

José Antonio Millán, El candidato melancólico
Ne ls derradeiros tiempos, por rezones bien conhecidas, muito se ten amentado an reis, rainhas, príncepes i princesas. I you, quando oubo la palabra “príncepe”, ben-me siempre a la memória ua eitimologie que daprendi, ne ls tiempos an que you era studante de lhatin. Ansinórun-me que “príncepe” benie de dues palabras lhatinas, l adejectibo “primus”, que quier dezir “purmeiro”, i l substantibo “caput, capitis”, que quier “cabeça”. Assi, tanto “príncepe” cumo “princesa” serien, eitimologiamente, “la purmeira cabeça”, ou seia l mais bielho, l purmeiro a nacer.
Ye berdade que l’eitimologie parece fazer todo l sentido, mas stou an crer que quien me l’ansinou nun staba de todo cierto. Indas que seia berdade que la palabra benga de dues formas, sendo ua deilhas “primus”, la segunda ye “capio” i nó “caput”. Assi sendo, l príncepe ye, eitimologicamente, aquel q’acupa l purmeiro lhugar ou aquel que bai delantre.
Mas ben tamien a prepósito lhembrar que la palabra yá eijistie an lhatin cun la forma “princeps, principis”. Fui l amperador Octavio que, nun querendo ser bisto cumo un ditador – tal cumo sou pai Julio César – dou al senado remano todos ls poderes q’el próprio tenie. I l senado, cun miedo d’ua nuoba guerra cebil, aceitou esses poderes mas passou a chamá-lo “princeps senatus”, que quier dezir l “prancipal de l senado”. Pouco tiempo apuis, l mesmo senado chamou-lo “augustus”, ou seia, l reberendo ou respeitable. I uns anhos apuis “pontifex maximus”. Assi, als poucos, Octavio, conhecido cumo Cesar Augusto, fui quedando cun todo l poder i l filho de l amperador ou de l rei passou a ser chamado “príncepe” (de “princeps senatus”).
Mas yá que falamos na palabra rei, nesta urdidura lhenguística que por eiqui tamien bamos tecendo, lhembremos que talbeç tenga sido esta ua de las formas mais amportantes que ls lhenguistas de l seclo XVIII, quando ampeçórun a dar-se de cunta que l lhatin era la “lhéngua-mai” de muitas lhénguas “armanas” (l francés, l spanholo, l pertués, …), fúrun tamien çcubrindo que poderie haber ua “lhéngua-mai” dessas outras lhénguas (l grego, l lhatin, l slabo…) i de lhénguas índias (cumo l sánscrito). I assi naciu essa possiblidade lhenguística d’ua lhéngua oureginal que quedou cun l nome d’indo-ouropeu. Ye que, an lhugares tan çtantes podien-se ancuntrar parecenças cumo esta de la palabra “rei”: an sánscrito ye “rajan” (de donde ben l hindú rajá), que partilha la raiç cun l lhatin “rege” dando l nome “rei” i l adjectibo “regio”.
Ye neste campo de ls lhaços i de las relaçones eitimológicas cun lhénguas d’ua a outra punta desse ouniberso indo-ouropeu q’ancuntramos tamien l eisemplo de las scrituras sagradas de la Índia, chamadas “Vedas”, i que quieren dezir “sabedorie” ou “conhecimiento”. Tamien eiqui tenemos la mesma raiç de l lhatin “videre”, de donde bénen formas cumo l mirandés i l pertués “ber”, mas tamien l celta “druwid”, que dá druída i que quier dezir l “conhecedor de las árboles”.
I yá que falamos ne l sagrado, outra de las palabras que podemos ancuntrar an muitas lhénguas, i que mos abre tamien l camino para chegar a essa lhéngua-mai, ye la forma q’an mirandés se diç “dius”, an sánscrito “deva”, an celta “deva” (ou “dewa”), an griego “zeus”, an lhatin “deus” i por ende alantre . (Por cierto, ls remanos tenien tamien la palabra “Júpiter”, cumo chamadeiro d’un de ls sous diuses, l mais amportante de todos. Por isso le chamában “pai”, ou seia “Iovis pater”). Seia cumo fur, todas aqueilhas formas mos lhieban a la raiç *dyeu, que quier dezir lhuç, ou lhuç de l die. Ye q’un de ls ancantos de las lhénguas, adonde todas ténen siempre algo que dezir i acrecentar, stá nesta precura anfenita subre l’ourige de la lhenguaige, de las palabras, de ls caminos por donde eilhas andórun i de las marcas que mos ban deixando por donde pássan.

Edição
3902

Assinaturas MDB