La pruma braba
Ser mirandés (3)
Las lhénguas naturales son porfeitas anquanto plurales, porque la berdade ye múltipla, i la mintira stá an cunsiderá-la única i definitiva.
Charles Nodier (1780-1844)
Ua de las amenaças de l’eidentidade ye la chamada globalizaçon, que fai cun que las culturas seian cada beç mais ua parte dessa sociedade global. Las culturas lhocales fúrun i son minorizadas, zbalorizadas pu l spargimiento de normas i balores de la chamada sociedade de massas. Tamien las diferencias de la cultura mirandesa se stan a çfazer na circulaçon generalizada de bienes, de pessonas i d’eideias. Ls saberes i conhecimientos próprios de las atibidades tradicionales deixórun de passar de pais para filhos, de giraçon an giraçon, i las práticas, que tenien un balor amblemático, símbolos cun ls quales l’eidentidade ganha forma, caírun an desuso. De maneira inda mais ampobrecedora, las atibidades sociales, cada beç mais eiguales i andeferençadas, deixórun de ser marcadores d’eidentidade.
Mas l patrimonho mirandés apresenta inda numerosas particularidades que l diferencian de ls outros. An purmeiro lhugar poderiemos cunsiderar ua stória comun que, deçde l’Eidade Média, cunfigurou un spácio diferente, specífico i calacterístico que fizo nacer, cuntinar i chegar até nós l nome Tierra de Miranda. L home i l sou meio, stá marcado por ua ounion cun la tierra, cun ls ritos i cun ls ritmos cósmicos, por ua ourganizaçon social marcadamente agrícola. Las práticas, ls usos i las crenças son tamien marcados pu la oumnipreséncia de la natureza, de las atebidades coletibas i tamien religiosas. Mas l’eidentidade mirandesa ye tamien trasmuntana i ye tamien spanhola. Ou seia, apresenta parecenças comuns als usos, práticas i crenças seia de l outro lhado de la frunteira, seia de ls territórios pertueses bezinos.
La cuncéncia de ls mirandeses pertencéren a ua comunidade difrentes ye lhegitimada pu las sues tradiçones etnográficas i culturales, eilementos transbersales, an que la lhéngua mirandesa ye l alheçace mais firme i mais fuorte.
Por outro lhado, hai outras hardanças qu’habendo pardido l sou balor purmeiro, nun tenendo yá la mesma serbintie, se tornórun, nalguns causos, eilementos muortos. Mas, assi i todo, nun pardírun toda la fuorça nien todo l sentido. Puoden tener nuobas serbinties i assi tornar-se an patrimonho. Las práticas culturales, las cousas (oubjetos), ls rituales, ls saberes populares i técnicos, las memórias i las bibéncias de giente comun, puoden alcançar l statuto d’oubjetos patrimoniales, dignos de studo, de cunserbaçon, de séren bistos, besitados i admirados. Ou seia, puoden ser requalificados nun processo de reapropriaçon balorizante, capaç de ls dar nuobas serbinties i nuobos balores siempre assentes nun pilar fundamental: toda l’ounificaçon qu’aniquila l diferente, anferma de l prancípio de dominaçon d’ua eidentidade subre outra.
Ye desta eigualdade – i nó de l feturo - que debemos tener miedo. La necidade d’eidentidade, por ser abstracta, nien por isso ye menos palpable. Las necidades d’anraízamiento nua sociedade lhocal nun zaparecírun. Talbeç téngan ua míngua de spácios de memória andebidual i coletiba, spácios públicos que nun ténen alma, deficuldades d’apropriaçon de territórios sin culidades nien lhemites cumprensibles, falta de bida social i ua eimaige baga de l coletibo. Mas la memória de la cultura – de que la lhéngua, repito, ye un poço einesgotable i sien fondo – di-mos que naide stá çpuosto a negar i a trocar aquilho que ye sou, para ser eigual als outros. Ye la cultura que mos puode dar la mano na çcubierta de las hardanças i de las diferéncias, abrindo caminos i ancruzelhadas que mos fágan ber l presente i suonhar l feturo cun admiraçon i ancanto sin fin.
