A opinião de ...

La pruma braba

Oulibales, Dius boa deia
ls janeiros
d’augadeiros,
ls agostos d’auga al pie,
ls aires primaberiles,
buossas froles anresairadas;
i las augas ourtonhales
buossas azeitunas moradas.

António Machado, Campos de Castilla

Estes fin de semana fui d’ir a azeitunas. No buraco que l riu scabou, las arribas, an paredones que ls homes lhebantórun para amparar la tierra, stan las oulibeiras que son berdeiros menumentos de la natureza, memórias bibas de las giraçones. Muitas bezes, quando chega la hora de screbir esta crónica, penso subre quei screbir. Mas hoije, cun estas liçones de stória, nun preciso d’outras eideias para screbir. Las arribas i las oulibeiras son sufercientes.
Na frunteira cun la Spanha, l Douro rasgou la sue cama scabado antre las faias. Ye neilhas que se guárdan las águilas, ye neilhas que scónden sous nius para que naide alhá chegue. Nas drobras de las arribas, quando l regaço de la tierra s’abre an dádiba, l home, cun sues ganas i cun sue fuorça, fui lhebantando ls einormes paredones adonde médran las oulibeiras seculares.
La produçon d’azeite ye ua de las práticas qu’acumpanhórun las populaçones deçde ls tiempos mais antigos. Por cierto qu’esta cultura yá eijistie quando ls mouros eiqui chegórun, n’ampercípio de l seclo VIII. Mas tamien nun hai dúbeda de que fúrun eilhes ls grandes oumentadores de l sou cultibo, apurando las técnicas de produçon i, quien sabe, acrecentando alguasbariedade a aqueihas que yá eiqui habie.
Ye isso que mos l dízen las palabras que ora balánçan antre ls alheçaces lhatinos, ora ban a dar a las raízes árabes. Assi, la palabra “oulibeira” ben diretamente de l lhatin “olivaria” [arbor], ou seia, “árbole de l’ouliba”, forma cunserbada an muitas lhénguas românicas. Mas l fruito deixa yá salir un parfume mouro, pois la palabra “azeituna” ben de l árabe “azzaytúna” (<de l árabe clássico zaytūnah, i este de l arameu zaytūnā, diminutibo de zaytā), cunserbando, an mirandés ls traços fonéticos próssimos de la funte.
L mesmo se puode dezir de l’oulibeira braba, qu’an mirandés se chama “zambunho”, benindo tamien de la forma árabe “azzabbúǧ”. La mesma forma qu’ancuntramos de l outro lhado de la raia, an palabras cumo “zambuño”, “zambuche”, “zambuy”, mas que l castelhano yá registra cun la forma “acebuche”.
Isto sien çquecer l “parchín” (pertués “alpechim”), que ye l lícaro negro que sale de las azeitunas antes de séren molidas pa l azeite. Dízen ls dicionairos que la forma pertuesa ben de l spanholo “alpechín” mas an mirandés, cumo se bei, ancuntramos-la sien l artigo árabe -al, l quier dezir que debe tener benido diretamente desta lhéngua. I an spanholo, diç l “Dicionairo de la Real Academia”, ben de l árabe * alpičín, este del moçárabe péč (alcatran), i este de l lhatin pix, picis, cun l sufixo remanse -ín.
Deçde un ponto de bista metafórico, esta cumbibéncia antre formas benidas de diferentes lhénguas ye bien l’eimaige deste produto milenário, presente an todas las culturas de l mediterráneo, sendo un de ls alheçaces de la chamada “dieta mediterránica”. Mas l azeite nun ye solo amportante pu las  calactelísticas nutritibas. Rebíste-se tamien de prefundos balores simbólicos, resultado de la cumpanhie cun todos estes pobos i cibelizaçones. Por isso, nun admira que seia usado an muitas malzinas i rezas que céban la chama de ls ritos i de las tradiçones mais prefondas. Nel ban a dar muitos saberes, sabores, crenças i mitos. Un saber fazer que ganhou forma nestas árboles i piedras de las arribas, que ye fruito de las muitas manos que solo ls milénios de stórias puoden ajudar a splicar i a cumprender. Un saber palimpséstico adonde ban a dar tantos seclos de stória, que serie ua pena se nun fússemos capazes de ls ler, de ls anterpretar i d’aprobeitar las sues liçones.
 

Edição
3503

Assinaturas MDB